نماینده - محمد مهدی رحیمی؛ شیعیان در هر کجای دنیا که باشند شیعه هستند و به اهل بیت پیامبرشان ارادت ویژه دارند؛ از‌اين‌رو مي‌كوشند نام و یادشان را زنده نگاه داشته و بر میزان معرفت و ارادتشان به ایشان بیفزایند. برگزاری مراسم ولادت یا شهادت اهل بیت(ع) ازجمله اقداماتی است که به این منظور انجام می‌شود و نیز زمینه‌ای است برای آشنایی و افزایش تعلق‌خاطر نسل‌های جدید شیعیان به ایشان که البته محملی برای آشنایی پیروان سایر ادیان و مذاهب با مذهب تشیع نيز می‌شود.

 

شیعیان ترکیه هم از این قاعده مستثنا نیستند و تلاش‌های گسترده‌ای را در قالب گروه‌های مختلف مذهبی فعال در این کشور برای تعالی نام و یاد اهل بیت(ع) به منصه ظهور می‌رسانند. به‌ويژه در شهرهایی که جمعیت شیعیان در آن درخور توجه است شاهد برگزاری مراسم ولادت و شهادت ائمه اطهار(ع) و نیز سایر مناسبت‌های دینی مانند اعیاد به‌صورت باشکوه و با حضور گستردة مردم هستیم. در این میان حتی شیعیان از برگزاری مراسم‌هايي همچون جشن میلاد حضرت معصومه(س) ویژه بانوان یا نماز عید قربان در صبح روز عید هم غافل نیستند.

 

بی‌شک ماه محرم و روز عاشورا در میان همۀ مراسم مذهبی شیعیان جایگاهی متفاوت دارد و شیعیان ترکیه هم به این مهم توجه ویژه دارند که بارزترین آن در مراسم روز عاشورا در شهر استانبول و در محلۀ هالکالی متجلی می‌شود. در ادامه گزارشی از این مراسم کم‌نظیر را مطالعه خواهید نمود:

 

حدود نیم قرن از حضور پررنگ شیعیان در شهر استانبول می‌گذرد؛ حضوری که ابتدا با سختی‌های فراوانی همراه بود و برگزاری مراسم مذهبي با مصائب بسیاری عجین بود. مسجد «زینبیه» اولین مسجدی است که توسط شیعیان در این شهر تأسیس گردید. اگرچه پیش از آن شیعیان ایرانی از مسجد دیگری در بازار استانبول استفاده مي‌كردند که چندان به عنوان مسجد شیعیان شناخته نمی‌شد.

 

مسجد زینبیه در یکی از مناطق نسبتأ محروم استانبول به نام «هالکالی» که فاصلة چندانی با فرودگاه بزرگ آتاتورک ندارد، واقع شده است. ساختمان این مسجد چند سال پیش در اثر زلزله تخریب شد و مسئولان آن مجبور شدند مسجد موقتی را در چند ده متر بالاتر بنا کنند. مسجد موقتی که اکنون یکی از مراکز اصلی شیعی ترکیه است و بسیاری از برنامه‌های شیعیان با محوریت آن انجام می‌گیرد. درحال‌حاضر نيز مجتمع فرهنگی بزرگی با نام «زینبیه» در همان منطقه و در نزدیکی میدان هالکالی در حال ساخت است که تنها یکی از بخش‌های آن مسجد است و چندین سالن اجتماعات، محل برگزاری کلاس درس، محل برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، فروشگاه‌های عرضة محصولات فرهنگی و ... در آن قرار دارد. به گفتۀ مسئولان زینبیه این مرکز بزرگترین مرکز فرهنگی مذهبی اروپا خواهد شد. برای کلنگ‌زنی این مرکز، مراسم باشکوهی برگزار شد که در آن نمایندگانی از ایران، لبنان، عراق، جمهوری آذربایجان و ... حضور داشته و سخنرانی كردند.

بنای موقت مسجد زینبیه استانبول

 

شیعیان استانبول در ایام ماه محرم برنامه­ های متنوعی را برگزار می‌کنند که مخاطب برخی از آنها نه فقط شیعیان، که همة مردم این شهر، بلکه کشور هستند. برگزاری نمایشگاه عکس یکی از این برنامه‌هاست که به همت انجمن شيعيان جعفری تركيه و با مشاركت شهرداری استانبول با هدف به نمايش گذاشتن عكس‌هايی از مراسم عزاداری شيعيان در ماتم شهادت امام حسين(ع) برگزار می‌شود. در حاشية نمايشگاه «عكس‌هايی از عاشورا» دفتر يادداشت دل‌نوشته‌های مسلمانان دربارۀ امام حسين(ع) و حادثۀ عاشورا نيز قرار داده می‌شود تا علاقه‌مندان خاطرات، خواسته‌ها، اشعار و متون ادبی خود را در آن به رشتۀ تحرير درآورند. این دل‌نوشته‌ها هر سال در قالب كتابی با عنوان «برگ‌هايی محزون از عاشورا» به چاپ می‌رسد.

 

از دیگر برنامه‌ها استفاده از ظرفیت شبکه­ های ماهواره­ای گسترده در ترکیه برای معرفی حادثة عاشوراست. به‌ويژه که در سال‌های اخیر به دلایل گوناگون علاقه‌مندی بیشتری در میان شهروندان ترکیه برای آشنایی با اهل بیت(ع) و به‌ويژه نهضت عاشورا به‌وجود آمده و شبکه­های مختلف با همکاری شیعیان به تولید برنامه­های مرتبط اقدام می‌نمایند.

 

براي مثال شبکة «تی‌آر‌تی» که شبكة دولتی تركيه است برای معرفی حادثة عاشورا و شهادت امام حسين(ع) و ياران باوفايش در سال‌های اخیر به ساخت مستندهایی با عنوان «همه جا كربلاست»، «با هم هستيم» و ... دست‌زده است. گفت‌وگو با علما و انديشمندان شيعة تركيه دربارة عاشورا، شيوۀ عزاداری شيعيان برای امام حسين(ع) و پيام شهدای كربلا از بخش‌هايی است كه در اين مستندهای تلويزيونی جای گرفته است. شبکه‌های تلويزيونی «جم.تی.‌وی» و «برات.تی‌وی» هم از دیگر شبکه­ هایی هستند که برنامه­ های مختلفی را در این زمینه پخش می‌کنند.

 

اما بارزترین بخش برنامه­ های ماه محرم در استانبول مراسم روز عاشورا در میدان هالکالی است. سنگ‌بنای برگزاری مراسم عاشورای حسینی در سال ۱۹۸۲م، توسط حجت‌الاسلام صلاح‌الدین اوزگوندوز و حجت‌الاسلام حمید توران بنا نهاده شد. مراسم اندک اندک پا گرفت و در سال ۱۹۹۱م، برای نخستین‌بار خبر برگزاری چنین مراسمی در مطبوعات ترکیه منعکس شد.

حجه الاسلام صلاح الدین اوزگوندوز، امام جمعه شیعیان استانبول

 

اما میل و اشتیاق شیعیان و حتی غیر شیعیان برای برگزاری این مراسم سال به سال بیشتر شد و کار به آنجا کشید که در سال ۲۰۰۵م، این مراسم در سه زمینه در کتاب «رکوردهای گینس» ثبت شد: بیشترین تعداد تماشاگر یک نمایش (تعزیه) با سیصد هزار تماشاگر ثبت شده، بزرگترین کادر آماتور تئاتر (۸۴۰ نفر) و گسترده‌ترین صحنۀ اجرا در ۲۵۰۰ متر مربع صحنۀ خاکی و ماسه‌ای. همچنین از طرف سازمان «يونسكو» با ‌عنوان بهترين مراسم عزاداری حسينی(ع) در جهان انتخاب شده است.

مراسم روز عاشورا در میدان هالکالی استانبول

 

خلاصة مراسم میدان هالکالی از اين‌ قرار است: سخنرانی چند شخصیت و صاحب‌نظر دربارۀ امام حسین (ع) و عاشورا و اجرای یک تعزیه. در برگزاری این مراسم صدها نفر مشارکت دارند و شرح وظایف همه مشخص و برنامه‌ریزی شده است و هرکس به مسئولیت خود احاطۀ کامل دارد و آن را به بهترین صورت انجام می‌دهد، از مدیریت مراسم تا کوچک‌ترین مسئولیت‌ها. حتی پیش از برگزاری مراسم چند نشست برای ساماندهی کارها تشکیل می‌شود كه یکی از آنها نشست انجمن جوانان زينبيه به منظور اطلاع‌رسانی مراسم عزاداری حسينی است. اعضای اين انجمن وظيفه دارند هر سال به مناسبت فرا رسيدن ماه محرم‌، در سطح شهر استانبول آگهی‌های مربوط به برگزاری مراسم عزاداری برای سالار شهيدان در ميدان هالكالی استانبول را به اطلاع عموم مردم برسانند. پخش آگهی، تبليغات راديويی و تلويزيونی، پيام‌های مطبوعاتی و ارسال دعوت‌نامه برای مسئولان سياسی و دولتی ازجمله مسائلی است كه در این نشست مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

این مراسم که ابعادی جهانی و شهرتی بین‌المللی یافته، از سوی برخی خیرین و دوستداران اهل‌بیت(ع) حمایت مالی می‌شود. هر ساله پیش از برگزاری، حامیان مالی این مراسم گرد هم می‌آیند و ضمن تقدیر از آنها برای برگزاری هرچه بهتر مراسم صحبت و تبادل نظر می‌كنند.

 

در هالکالی از قمه‌زنی خبری نیست و حتی از پنج سال پیش زنجیر هم نمی‌زنند، اما همه در صفی می‌ایستند و به واحدهای هلال احمر مستقر در میدان، خون اهدا می‌کنند. مسئولان مراسم، ستادی را با نام «خون اهدا كن، زندگی ببخش» تشكيل داده­اند و در مراسم عاشورا مردم را به شركت در اين كار خير دعوت می‌كند. همین موضوع باعث شد احمد لطفی آكار، نايب ‌رئيس سازمان هلال احمر تركيه، در سال ۲۰۱۰م، طی مراسمی از مسئولان «ماتم جهانی عاشورا» با اهدای لوح یادبود تقدیر کند و اقدام ایشان را الگويی برای همة نيكوكاران بداند.

 

اما جذاب‌ترین بخش این مراسم، تعزیه است. متن تعزیه را معمولاً حجت‌الاسلام صلاح‌الدین اوزگوندوز می‌نویسد. (نگارندة این سطور خود شاهد بوده که وی از چند ماه پيش از ماه محرم بسیاری از کارهای خود را تعطیل می‌کند تا همة تمرکزش را مصروف نگارش متن تعزیه نماید.) و در نگارش این متن از منابع مشهور و مورد اتفاق اکثريت مورخان و مقتل‌نویسان شیعه و سنی استفاده می‌‌کند.

تعزیه روز عاشورا در میدان هالکالی استانبول

 

متن نمایشنامه‌ ساده، هم فهم و مستند است و هر سال تغییر می‌کند و هر بار بخشی از واقعۀ عاشورا به اجرا درمی‌آید؛ گاه حوادث روی داده در مدینه، گاه کربلا، شام یا کوفه موضوع نمایشنامه است. در این میان به قهرمانان کربلا همچون حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت زینب، حضرت علی اکبر(ع) و نیز صحابۀ امام توجه می‌شود. کارگردانی تعزیه را هم هلال محمود‌ اوغلو، کارگردان اهل جمهوری آذربایجان، به عهده دارد که با همکاری قاسم آلجان، کارگردان گروه تئاتر جوانان زینبیه، آن ‌را به سرانجام می‌رسانند. چند صد نفر نیز اجرای نقش­های تعزیه را برعهده دارند که هر ساله برای آن فراخوان داده شده و افراد علاقه‌مند بسياري داوطلب می‌شوند که هيئت داوران از بین ایشان دست به انتخاب می‌زنند.

 

به ‌طور کلی می‌توان گفت برگزاری این مراسم طی سال‌های گذشته و بازتاب آن در رسانه‌ها باعث تسریع در مسير گرایش به تشیع شده است. در سال ۲۰۰۸م، پانصد هزار نفر در این مراسم شرکت کردند و در سال‌های اخیر تعداد شرکت‌کنندگان تا حدود یک میلیون هم گزارش شده است. مراسم هالکالی اکنون دیگر شهرتی جهانی دارد و به بخشی از هویت شهر استانبول و کشور ترکیه تبدیل شده است.

 

هر ساله بعضی از نمایندگان مجلس، نهادهای مردمی، میهمانان خارجی، کنسول‌های کشورهای اسلامی مقیم ترکیه، کنسول‌های کشورهای ترک‌زبان در استانبول، نمایندگان مطبوعات و هنرمندان و خانواده‌های شهدا در این مراسم شرکت می‌کنند.

 

رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس نیز برای حضور در مراسم دعوت می‌شوند. در سال ۲۰۰۶م، رئیس مجلس ترکیه در این مراسم حاضر شد. در سال ۲۰۱۰م، هم رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، در این مراسم سخنراني كرد که بازتاب وسیعی در کشورهای اسلامی داشت، تا آنجا که چند تن از مراجع تقلید همچون آیات عظام جعفر سبحانی و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی با ارسال نامه­ای خطاب به وی از این اقدام اردوغان تشکر کرده و آن‌را اقدامی بجا و هوشمندانه در زمينة نزدیکی اهل تسنن و شیعیان و ناامیدی دشمنان اسلام دانستند. اگرچه طبیعتاً شخصیت­های سیاسی از حضور در هر مراسمی ‌دنبال بهره‌برداری­های شخصی نیز هستند که حضور اردوغان هم از این قاعده مستثنا نیست و البته نشان از جایگاه این مراسم در میان مردم ترکیه دارد.

حضور اردوغان در مراسم روز عاشورا میدان هالکالی

 

در سال‌های گذشته مقاماتی از ایران هم در این برنامه حضور داشته­ اند؛ ازجمله دکتر علی اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل مقام معظم رهبری و نیز دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی.

سخنرانی ولایتی در مراسم عاشورای میدان هالکالی

 

درواقع برگزاری این مراسم، عاشورا و شهادت امام حسین(ع) را به موضوعی آشنا برای ترک‌ها تبدیل کرده است و اکنون اهل سنت به امام حسین(ع) و عاشورا علاقه و اشتیاق نشان می‌دهند و می‌خواهند هرچه بیشتر در این باره بدانند.

 

خبرنگاران بیش از پنجاه آژانس خبری ترکیه و دیگر کشورها هم این مراسم را پوشش خبری می‌دهند و یک شبکۀ تلویزیونی معتبر هم از سوی مسئولان مراسم اجاره می‌شود تا به طور مستقیم مراسم را پخش نماید. گرچه بعضی شبکه‌ها هم داوطلبانه این مراسم را به صورت رایگان پخش می‌کنند.

 

مجله «راه جعفری» متعلق به شيعيان جعفری تركيه، هر سال پس از روز عاشورا، با برگزاری مراسمی باشكوه به رسانه‌ها و مطبوعاتی كه مراسم «ماتم جهانی عاشورا» در ميدان هالكالی استانبول را بهتر منعكس كرده‌اند جوايزی اعطا می‌كند.

 

همچنين در اين مراسم به بهترين عكس از مراسم عاشورای حسينی، بهترين مقاله، فيلم و گزارش تصويری نيز جوايزی تعلق می‌گیرد.

 

پس از مراسم نيز، محتوای آن در قالب دو سی‌دی، یکی شامل سخنرانی و دیگری اجرای تعزیه تهیه می‌شود و برای مقامات و شخصیت‌های مهم حاضر در مراسم ارسال می‌گردد. این سی‌دی‌ها نه تنها در ترکیه، بلکه در کشورهای دیگر مثل روسیه و آمریکا هم توزیع می‌شود. حتی در برخی کشورهای عربی سی‌دی تعزیۀ این مراسم به عربی دوبله و منتشر می‌گردد. با بعضی از حاضران در مراسم هم مصاحبه شده و احساس و نظر آنها نسبت به این مراسم مکتوب شده و به صورت مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «برگ‌هایی از حزن عاشورا» منتشر می‌شود.

 

در پایان مراسم هم، عزاداران میهمان سفرۀ اکرام امام حسين(ع) خواهند بود.